Sabah çiği gibidir ahlak, geleneğin ilk ışıklarıyla buharlaşır gider

Kötü iyiden önce gelir. Yoksa iyi nasıl ortaya çıkar? Ama iyiyi öğrenmek, hayatımızın parçası yapmak zor. O yüzden gelenek var. Kafamıza vura vura bizi hizaya sokmak, bizden ahlaklı insanlar yaratmakla o kadar vakit harcamamak için. İçinden doğmuyorsa, dıştan baskıyla, kuralla. Ama bedel büyük. Gelenek değişimi sevmez. Yüzlerce, hatta binlerce yıllık yalnızlıklar yaratır.

Ahlak bir sonraki evre. Cesurun dili. Doğru ve yanlışı kendi başına bulmanın yolu. Ama her seferinde aynı standardı kullanarak, istikrarlı olarak. Yani doğruyu bulmaktan ziyade aynı doğruyu çıkarına uymuyorsa bile tatbik etmek asıl önemli nokta. Ahlak derindir, içseldir. Gelenekse yüzeysel, dışsaldır. Ahlak  daha köklüdür, öbürünü bir kere bozdun mu nereye gideceği belli olmaz. Ahlak insanı kendi yargıcı yaparken, geleneğe yargıçlar ordusu yetmez insanları hizaya sokmak için. Sert tedbirler, kurallar, insanı kurutan, solduran kurallar. Ahlakı bırak kendi başına, nereye giderse gitsin.

Ve bu yüzden gelenek ahlakı kıskanır. Kendisine yakıştırmaya çalışır. Geleneklere bağlılığı ahlaklı olmakla eş tutar. İlgisi yok.

Ama gelenek direniştir der bir kısmı. Güzelin, doğalın direnişidir, sürekli değişime, köksüzlüğe karşı olmaktır, der. Kısaca modern yaşama karşı olmak. Ah! Hangi modern? Bugünkü mü? O da başka bir gelenekçilik sevdasında. Eşyayla, tüketimle hizaya sokmanın yolu oldu çıktı. Aslında kardeşler. O yüzden gelenekçinin modern, eşyacı, yani tüketici gelenekçiye dönüşmesi hiç de zor değildir. Bugün olduğu gibi. Bilgelik kursları bile icat eder bu yeni gelenekçilik. Bir dolu insanı salona doldurur, bilgelik öğretir. Sanırım ahlaktan intikamını böyle alır.

Radikalizm sevdası da aşılar güya insanlara bu yeni gizli gelenekçilik ve dış görünüşleriyle farklı olmaya çalışan ama birbirinin kopyası binlerce insan belirir. Karşı karşıya geldiklerinde bile anlamazlar aslında farklı olmadıklarını. Ha onların da sıkı gelenekleri vardır.

Sabah çiği gibidir ahlak, geleneğin ilk ışıklarıyla buharlaşır gider. Sonra tekrar beklersin diğer sabahı.